Projekty
W rodzinie siła -
Miasto Rodzinnych Domów Dziecka
Kontekst
Dyskusja nad wyższością pieczy zastępczej typu rodzinnego (niezależnie od jej form) nad pieczą instytucjonalną skończyła się na wiele lat temu przyjęciem w 2011 roku ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Teoria. Piecza zastępcza – jest to przejściowa – okresowa forma opieki nad dzieckiem. Rozumiana jest jako system, czyli zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach braku możliwości sprawowania opieki i wychowania przez rodziców biologicznych. Piecza zastępcza sprawowana jest w formie rodzinnej i instytucjonalnej. Należy podkreślić, że system pieczy zastępczej ustanawiany jest przez sąd lub organ podlegający kontroli sądu. Ponadto, obecna i podstawowa ustawa zmienia przesłanki do umieszczenia dziecka poza rodziną. Podstawą nie jest już bowiem zagrożenie jego dobra, tylko brak możliwości sprawowania opieki i wychowania przez rodzinę biologiczną. Zwraca także uwagę na podmiotowość dziecka i rodziny, a w szczególności podkreśla prawo dziecka do wychowania w rodzinie, zaś tylko w szczególnych przypadkach poza nią, zawsze uwzględniając dobro dziecka. Tyle teoria.
Mimo swojej ułomności (od chwili jej uchwalenia 29 nowelizacji), ustawa doprecyzowała kierunek deinstytucjonalizacji i wyznaczyła daty graniczne w zakresie ograniczania ilości i wieku dzieci umieszczanych i przebywających w instytucjonalnych formach. Stopniowe zmniejszanie stanu (w pierwszym okresie do 30 dzieci w domu dziecka, aż do 14-ga od roku 2021) dało szanse samorządom na dostosowanie lokalnych systemów do wymogów nałożonych przez ustawodawcę. Dane statystyczne pokazują, że sytuacja przez 10 lat obowiązywania ustawy nie zmieniła radykalnie sytuacji. Na koniec 2020 r. w pieczy zastępczej przebywało 71,5 tys. dzieci pozbawionych całkowicie lub częściowo opieki rodziny naturalnej, w tym 55,5 tys. w pieczy rodzinnej oraz 16,0 tys. w pieczy instytucjonalnej. W porównaniu z 2019 r. liczba dzieci przebywających w pieczy zastępczej zmniejszyła się o 0,8%. Spadek liczby dzieci przebywających w pieczy zastępczej dotyczył dzieci w pieczy instytucjonalnej . Należy jednak dane odnieść do dłuższego okresu i spojrzeć przez pryzmat działań podejmowanych we wcześniejszych okresach. Na przestrzeni ostatnich 15 lat (od 2005) liczba dzieci przebywających w pieczy zastępczej OGÓLNIE zmniejszyła się o 11 tys. dzieci co daje spadek rzędu 13%. Liczba dzieci w pieczy rodzinnej zmieniła się na plus (przejście dzieci z pieczy instytucjonalnej do rodzinnej) tylko o 5% (o 2,4 tys.).)
Łódź – uwarunkowania lokalne
Łódzki system pieczy zastępczej funkcjonujący jako autonomiczny od pozostałych komórek organizacyjnych MOPS nie spełnia funkcji, którą można nazwać „opieką nad dzieckiem”. Dysfunkcje rodzin i skutkujące sądowym nakazem zabezpieczenie dziecka poza nią jest etapem kończącym pracę socjalną z rodziną. Zgłaszane i realizowane przez pracowników socjalnych i asystentów rodzin działania, w przypadkach niewydolności opiekuńczej rodzin (lecz również w przypadkach dysfunkcyjnego funkcjonowania rodzin bezdzietnych) są zakończeniem etapu opieki nad dzieckiem i „przetransferowanie” do innej jej formy czyli pieczy zastępczej.
Problem
W 2019 roku średni miesięczny koszt utrzymania dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej w Polsce wynosił 6 280 zł, podczas gdy w rodzinie zastępczej kwota ta wyniosła 1 820 zł, (czyli ok. 29% kwoty średniego miesięcznego kosztu utrzymania dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej) . Porównywalne wartości w 2019 roku są również notowane w Łodzi. Na podstawie szacunku skumulowanych wartości w analizowanym okresie (2012-2019) niedoszacowania bądź przeszacowania form pieczy w Łodzi daje per saldo kwotę ponad 20,4 mln zł (niedoszacowanie pieczy instytucjonalnej 48,88 mln, przeszacowanie pieczy rodzinnej 28,38 mln) . Oznacza to gotowość na sfinansowania podstawowych działań reorganizacyjnych w polityce społecznej poprzez inwestycje bezpośrednie w obszar pieczy instytucjonalnej celem dostosowania do wymogów obecnej i zmieniającej się sytuacji socjalnej mieszkańców Łodzi.
Analiza NIK pokazuje że spośród próby blisko tysiąca wychowanków w Polsce, którzy podjęli próbę usamodzielnienia, 23 proc. korzystało ze świadczeń pomocy społecznej. 31 proc. zarejestrowało się w powiatowych urzędach pracy, 14 proc. przerwało proces usamodzielnienia, a kolejne 14 proc. wróciło do patologicznego środowiska, z którego wcześniej trafiło do pieczy zastępczej . Oznacza to, że skuteczność oddziaływań podejmowanych przez system opieki wynosi niecałe 20%. Zmiana tego wskaźnika o kilka punktów procentowych przełoży się na wymierne korzyści finansowe dla miasta. Jednak plan finansowy musi zakładać długookresowe cele aby inwestycje poczynione teraz przyniosły wymierny efekt. W przypadku Rodzinnych Domów Dziecka wskaźnik ten skrajnie pozytywny, o czym świadczą dane przekazane przez Fundację Happy Kids – prowadzi 19 Rodzinnych Domów Dziecka, w tym 10 w Łodzi.
Nieefektywność systemu w wymiarze ekonomicznym i społecznym musi skłaniać do głębszej refleksji.
Wstępny cel projektu
Celem projektu jest opracowanie rozwiązań organizacyjnych, prawnych, finansowych związanych z szerszym wykorzystaniem „rodzinnych domów” w realizacji opieki nad dziećmi.
Zakładanym rezultatem potencjalnego wdrożenia jest trwała zmiana – poprawa miejskiego systemu opieki nad dzieckiem oraz zwiększenie efektywności pracy z dzieckiem i rodziną w kryzysie poprzez stworzenie komplementarnego, nowoczesnego systemu opieki, obejmującego obszar pracy środowiskowej, rodzinę i dzieci po dezintegracji oraz monitoringu pointegracyjnego. Jednocześnie efektem bezpośrednim będzie obniżenie wydatków budżetu miejskiego. Wypracowanie i wdrożenie nowoczesnego podejścia w polityce społecznej zapewni nie tylko zmianę wizerunku miasta jako jednostki efektywnie zarządzającej kryzysem w życiu dziecka i rodziny ale przede wszystkim da gwarancje bezpieczeństwa
Wstępne cele szczegółowe projektu
- obniżenie wskaźnika odsetkowego ilości wychowanków przebywających w pieczy zastępczej do ilości dzieci w populacji miasta do poziomu średniej krajowej, tj. o 0,75pp w ciągu najbliższych 5 lat (ponad 800 wychowanków), z docelowym celem poziomu 50% średniej krajowej w okresie 10 letnim.
- zwiększenie ilości placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego na terenie m. Łodzi (zwiększenie w ciągu 3 lat o 10 podmiotów – 80 miejsc).
- zwiększenie ilości miejsc w pieczy rodzinnej: m.in. rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka (w ciągu 2 lat zwiększenie ilości miejsc w pieczy typu rodzinnego o 100),
- ogólnopolska kampania promująca zmiany w łódzkim systemie pieczy zastępczej, połączona z pozyskaniem kandydatów na r.z. (pozyskanie 200 kandydatów na rodziców zastępczych).
- przekształcenie i reorganizacja części funkcjonujących na terenie m. Łodzi socjalizacyjnych placówek opiekuńczo-wychowawczych w placówki o profilu specjalistycznym (w ciągu 1 roku min. 4 placówki, docelowo 15 – ze względu na wymogi prawne transformacja może odbyć się w formie organizacyjnej i funkcjonalnej bez zmiany statusu prawnego).
Wstępne cele szczegółowe projektu
- stworzenie centrów reintegracji rodziny, w warunkach zewnętrznego i wewnętrznego środowiska przy istniejących placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego (w ciągu 1 roku 15 jednostek).
- stworzenie systemu skoordynowanych działań środowiskowych poprzez uruchomienie instytucji asystenta dziecka oraz podział zadań w odniesieniu do rodziny i dziecka w kryzysie (w strukturach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej powołanie w ciągu 0,5 roku min. 10 etatów jako pilotażowy program systemu).
- przygotowanie i podpisanie ramowych umów z podmiotami świadczącymi usługi medyczne i terapeutyczne, gwarantujące szybką ścieżkę diagnozy i leczenia specjalistycznego dla dzieci objętych oddziaływaniami opiekuńczymi (podpisanie umów w ciągu 12 m-cy dla wychowanków pieczy instytucjonalnej, nieobjętej opieką w przekształconych placówkach socjalizacyjnych).
- opracowanie i uruchomienie programu usamodzielnień opartych na pracy asystentów dziecka oraz opiekunach usamodzielnień (6 m-cy)
- opracowanie i uruchomienie systemu zarządzania jakością w pieczy zastępczej oraz zewnętrzne certyfikowanie podmiotów opieki nad dzieckiem połączone ze stałym monitorowaniem stanu realizacji zadań z zakresu opieki nad dzieckiem – Instytut Spraw Dziecka Child Affair’s Insitute (1 rok);
Zespół
Aleksander Kartasiński – Lider projektu
projekt jest w fazie opracowywania pełnej metodyki oraz kompletowania zespołu